ZER IKUSI
Fidel Iturria – Nekroturismoa Getxon
Getxoko Liburutegiek utzitako argazkia.
Fidel Iturria udal arkitektoak egin du Karmengo Ama hilerriaren konposizio gehiena espazioan, Basagoiti Arteta familiari dagokion hilerriko kapera berezienarekin batera.
Senti itzazu hilerri honen artea, bakea eta edertasuna. Izan ere, probintziako hileta-artearen adibide bikainetako batzuk ditu. Egin ibilbidea lasaitasunez, baliteke beren hildakoak bisitatzera doazen senitartekoekin topatzea.
Bere kokapen ikusgarriak kostaldean “itsas hilerrien” tipologian sartzen du , Bermeo edo Lekeitiokoaren antzera... Spoiler: ilunabarrak bertan hartzen bazaitu baliteke esperientzia zeruko bihurtzea.
Ibilbide honen bitartez hilerria nola diseinatu zen ezagutuko duzu, Getxoko itzal handiko familia batzuen arbasoak ezagutuko dituzu eta hileta-eraikuntzek eskaintzen duten espiritualtasunez inguratuko zara .
Ausartu zaitez “nekroturismoarekin”, Bilbo, Paris, Viena, Erroma, Bartzelona edo Praga bezalako tokietan goranzko joera!
FIDEL ITURRIA (1860-1922)
Bere jaioterria Tolosa (Gipuzkoa) izan zen. Bertan emandako haurtzaroan, eraikuntzaren inguruan interes handia zuen bere aita, igeltseroa, ikusten zuenean. Arkatz, angelu-garraiagailu eta paralexaren artean pentsatzen zuena gauzatzearen nahiak errealitate bihurtu ziren 1887. urtean, Madrilgo Arkitektura Eskolan titulua lortu baitzuen.
Fidel arkitekturaren urrezko garaiaren kide izan zen 'Zabalgunearen Lehenengo Belaunaldiaren’ bitartez. Hori arkitektoen multzo aparta zen eta honakoak aurki zitezkeen: Basterra, Acebal, Ibarreche, Picaza, Achúcarro, Goiri, Edesio de Garamendi, Achúcarro, Smith, Rucabado, Camiña... Nolanahi ere, beren karrera beste izen handiko arkitekto batekin elkarturik garatu zuten: Antonio Gaudí Cornet.
Arkitekto gipuzkoarrak bere ibilbidearen zati bat Bilboko Deustuko auzoan egin zuen, elizbarrutiko arkitekto gisa. Dena den, bere proiekturik gorenena Bilboko Sozietate Filarmonikoa (1904) izan zen.
Urtean 3.000 pezetaren (gutxi gorabehera 18 euro) truke, 1901. urtean Getxoko udal-arkitekto izendatu zuten, nahiz eta jada bitarteko moduan jardun. 1900 urteaz gero, Karmengo Ama hilerria egiteko proiektuaren buru izan zen eta emaitza 1908. urteko udaberrian inauguratu zuten. Gainera, bereak omen dira hilerriko kaperarik ikusgarrienak: Basagoiti Arteta familiarena eta Serapia Múgicarena.
1917. urtean Fidel Iturriak udal-arkitektoaren karguan baja eskatu zuen, gaixo zegoelako eta bere ordez J. Ignacio Smith Ibarra hasi zen. 1922. urtean hil zen, baina bere arrastoak Getxon eta, bereziki, beste eskutik ezagutuko dugun toki mistiko honetan utzi zituen.
1. Karmengo Amaren hilerria (1908).
XIX. mendearen amaierako hazkuntza ekonomikoaren ondorioz sortu zen. Lurperatze-sistemak ardatz nagusian zehar banatzen dira eta alegorikoki jaiotza (sarbidea) eta heriotza (kapera) elkartzen ditu. Horrez gain, bigarren mailako bi bide daude.
2. Galdiz eta Hormaechea familiaren kapera (1909).
Bernardino Hormaecheak sustatu ondoren, hileta-kapera handi hau Mario Camiñaren lana da. Fatxadek konnotazio egiptoarrak dituzte eta Valentziako alikatatu polikromoa bakarra da hilerrian.
3. Sota familiaren hileta-kripta (1919).
Legarrezko estalkiaren azpian gizartearen eta politikaren ikuspegitik oso familia garrantzitsuaren gorpuak gordeta daude. Izen handieneko kidea Ramón de la Sota (“Sota Aznar” ontzi-konpainiaren sortzailea) da.
4. Sangroniz familiaren kapera (1912).
Sangroniz familia Sangronizko dorrearen jaurerritik (Sondika) dator. Panteoia oinplano laukizuzeneko tenplete neogotikoak osatzen du. Hiru nabe ageri dira eta neska baten hilobia aurki daiteke.
5. Earle familiaren panteoia (1927).
Edward Kenneth Lutton (EKL) metalaren enpresaburu azpimarragarriari dagokio. Egilea Ángel Libano arkitektoa da eta eskulturak Cossio-Molinari dagozkio.
6. Serapia Mujicaren kapera (1917).
Serapia Mujica Iturriaga José Ramón Arecheta Getxoko alkate eta merkatariarekin ezkondu zen. Fidel Iturriaren lana da eta barruan Errukiñeren marmolezko eskultura dago
7. Aldecoa Arias familiaren panteoia (1919).
Tenplete erromatarra azpimarra daiteke. Idulki erdi zirkularrak eratzen du eta gainean bost zutabeko kolomadia ageri da, loreek betiko bizia adierazten dute.
8. Inchaurtieta familiaren panteoia (1908 inguru).
Marmolez egina dago. Hegalak zabalduak dituen aingeruaren irudia da. Idulkiak eusten du eta alde bakoitzean apaingarriak aurkituko dira: frontoi txiki kurbatuak, erramu koroak eta angeluetan zutabetxoak.
9. Emilio Basagoitiren familiaren panteoia (1918).
Hileta-artearen adierazle hunkigarria da, Miguel García Salazar eskultorearen garrantzitsuena, alegia. Ildo horri eutsiz, Euskadiko hileta-eskultura nabarmenetarikoa da.
10. Hilerriko kapera (1904).
Ardatz nagusiaren (cardoa) amaieran kokatzen da; oinplano laukizuzena eta traza neogotikoa du. Aurretik harmailadia ageri da eta fatxadak koloreen ikuspegitik kareharri gris eta urrezko hareharrizko harlanduarekin jolasten du.
11. Astorqui Zavala familiaren kapera (1923).
Carolina Mandaluniz Zavalaren alargunak eskatu zion Manuel Camarón arkitektoari. Oinplano karratua du eta estalkia definitzeko kupula tronkopiramidala erabili da eta aingeruaren irudiarekin bukatu dute.
12. Salvadora Cortina panteoia (1914).
Panteoi eszenikoa; kobazulo batek osatzen du eta barruan hilobi-harria ageri da. Sarrera aingeruak babesten du eta bertarantz doaz hiru Andre Mariak. Miguel García de Salazarrek egin zuen.
13. Diliz familiaren panteoia (1914).
Hau ere Miguel García Salazarrek egin zuen. Emakume erregutzailea irudikatzen du. Arroketan hondartuta ageri den itsasontziaren brankan kokatuta dago eta gurutzea estutzen du, itsasoari aurre egin eta zerua begiratzen duen bitartean.
14. García de Salazar familiaren panteoia (1908).
Manuel Camarón arkitektoak diseinatu ostean, Miguel García de Salazarrek bere panteoia landu zuen. Zokaloak osatzen du. Oinarri atiko eta fuste ildaskatuarekin hiru zutabe kokatzen dira, altuera desberdinetan moztuak.
15. Valle familiaren panteoia (1918)
Dinamismo handiko eskultura, Garcia de Salazarren lana. Aingeru babeslea irudikatzen da. Arrokan igota, errauts-kutxa zaintzen ari da eta mehatxatzeko mailu handiari eusten dio.
16. Venancio Echevarria panteoia (1943).
Venancio Echevarria Vizcaya bankuko kontseiluaren buru eta Getxoko zinegotzi nahiz alkateorde izan zen. Panteoia Quintín de Torre eskultorearena da eta bere interesa kareharrizko erliebean oinarritzen .
17. Echevarrieta familiaren kripta (1925)
Francisco Durrio eskultorearen eta Ricardo Bastida arkitektoaren ekarpenekin, Horacio Echevarrietak (usadio politikoko enpresarien familia) egin zuen diseinua. Kriptak mosaiko erromatar ikusgarria du.
18. Basagoiti Arteta familiaren kapera (1909).
Fidel Iturriak diseinatuta, orain arte iritsi den enpresaburuen eta politikarien dinastia babesten du. Kapera Euskadiko hileta-arkitektura neogotikoaren adibide bikaina da.
Ibilbideko mugarriren batek oroitzapen batera lekualdatu zaitu?
Agian arkitektura bat izan da, paisaia bat, edo zure interesa eragin duen irudi bat…
Konpartitu ezazu zure #Getxodeapie esperientzia sare sozialetan.
Deskargatu:
Gehiago jakin nahi duzu?:
Gogorarazten dizugu badituzula beste 13 ibilbide udalerrian; hurbilen daudenak hauek dira:
